به گزارش اداره کل روابط عمومی و امور بین الملل نهاد کتابخانه های عمومی کشور- سیامک محبوب: «هفته کتاب فرصت مهمی است برای بازتعریف جایگاه کتابخانه های عمومی در نظام فرهنگی کشور و هفته کتاب امسال، نقطه عطفی در مسیر تحول کتابخانه های عمومی است، چراکه برای نخستین بار و بر اساس نقشه راه تحول کتابخانه های عمومی نشان «هم خوان» طراحی شده است؛ نشانی که با هدف بازتعریف جایگاه کتابخانه عمومی به عنوان محور یادگیری مادام العمر، مشارکت اجتماعی و توسعه فرهنگی کشور شکل گرفته و در روز ۲۴ آبان ـ روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار ـ برگزیدگان آن معرفی خواهند شد. به همین مناسبت و در جایگاه دبیر هفته کتاب لازم می دانم، توضیحاتی درباره فلسفه، اهداف و ساختار این نشان، با همراهان دغدغه مند کتابخانه های عمومی کشور در میان بگذارم.

نشان هم خوان، «نشانِ کتابخانه عمومی ایران» است. به این معنا که کتابخانه عمومی، همانند مدرسه در آموزش، بیمارستان در سلامت و مسجد در عبادت، زیرساخت اصلی «خواندن» و «یادگیری مادام العمر» در جامعه است و بدون تمرکز بر کتابخانه های عمومی، تحقق اهداف فرهنگی کشور امکان پذیر نخواهد بود. از این منظر، نشان هم خوان، نماد پاسداشت و تمرکز بر کتابخانه عمومی است.

این نشان بر پایه فعالیت جمعی و با تکیه به زیست بوم کتابخانه عمومی طراحی شده و هدف آن، تقدیر از خدمات و برنامه هایی است که قابلیت الگوسازی و اثرگذاری ملی داشته باشند. همان طور که می دانیم، هیچ خدمت یا برنامه ای حاصل تلاش فردی نیست؛ بلکه نتیجه هم افزایی و اقدام و همکاری جمعی است. برای نمونه، موفقیت خدمات کودک در یک کتابخانه فقط به یک فرد محدود نمی شود، بلکه حاصل هم افزایی جمعی است. البته گاهی تلاش های فردیِ یک کتابدار مشتاق، چشم اندازی تازه و امیدبخش می آفریند که برای تقدیر از این موارد نیز سازوکار جداگانه ای پیش بینی شده است.

نشان هم خوان، بخشی از بیانیه تحول مدیریت جدید نهاد دربارۀ کتابخانه های عمومی است و چشم انداز آینده این کتابخانه ها را ترسیم می کند. این برنامه قرار است به صورت مستمر و تکاملی اجرا شود تا مسیر آینده کتابخانه های عمومی را بر مبنای کاربرمحوری، عدالت فرهنگی و اثر اجتماعی ترسیم کند. در ادامه، اجزای اصلی این نشان را مرور می کنم:

۱- خدمات برای گروه های مختلف جامعه

کودکان: بخش کودک سال هاست در کتابخانه های عمومی فعال است و تجربه های ارزشمندی در این عرصه وجود دارد. نهاد همچنان بر حمایت از این بخش تأکید دارد و از اولویت های نهاد است.

نوجوانان: برخلاف کودکان، خدمات ویژه نوجوانان تاکنون کمتر مورد توجه بوده است. کار با نوجوانان دشوارتر و پیچیده تر است و تجربه کافی در این زمینه وجود ندارد. حتی طراحی فضاهای اختصاصی نوجوانان نیز با تردیدهایی همراه بوده است. مدیریت جدید قصد دارد توجه ویژه ای به این گروه داشته باشد و در نشان هم خوان جایگاهی برای آن در نظر گرفته است.

سالمندان: با توجه به روند سالمندی جمعیت ایران، کتابخانه های عمومی باید خود را برای ارائه خدمات اثربخش برای امروز و فردای سالمندان آماده کنند. هرچند اقدام هایی مانند تدوین «استاندارد خدمات کتابخانه های عمومی برای سالمندان» انجام شده است، اما این خدمات هنوز فراگیر نیست. توجه به سالمندان و گروه های خاص از انسانی ترین جلوه های کتابداری است.

گروه های خاص: نهاد تجربه های خوبی در حوزه نابینایان و کم بینایان دارد و اقدام هایی پراکنده برای کم شنوایان انجام شده است. با این حال، لازم است خدمات برای این گروه ها و دیگر گروه هایی که به دلیل غلبه نگاه «سالم محور» محروم مانده اند، جدی تر دنبال شود.

۲- توجه به خانواده

خانواده رکن اصلی جامعه است و کتابخانه های عمومی باید محیطی مناسب برای حضور خانواده ها فراهم کنند. در همین راستا، نشان هم خوان، دو جایزه ویژه برای «کتابخانه دوستدار خانواده» و «خانواده کتابخوان» تعیین کرده است.

۳- خدمات فراکتابخانه ای

کتابخانه های سیار و طرح هایی مانند «کوله کتاب»، نمونه ای از خدمات فراتر از ساختمان کتابخانه هستند. همچنین فعالیت های خلاقانه و داوطلبانه کتابداران در این حوزه مورد تقدیر قرار خواهد گرفت.

۴- آموزش کاربران

کتابخانه ها همواره پشتیبان آموزش رسمی بوده اند، اما مهم تر از آن، آموزش های خلاقیت محور و فردی است که در کتابخانه ها ارائه می شود. این آموزش ها مسیر یادگیری مادام العمر را هموار می کنند.

۵- ترویج کتابخانه و کتابخوانی

برای نخستین بار، نهاد به موضوع «ترویج کتابخانۀ عمومی» پرداخته است. سه گروه در این بخش تقدیر می شوند:

اعضای کتابخانه که در جذب دیگران نقش آفرینی می کنند؛

• خبرنگاران و رسانه هایی که به معرفی کتابخانه ها می پردازند،
• افراد اثرگذار اجتماعی مانند معلمان و روحانیون که مردم را به استفاده از کتابخانه ها دعوت می کنند.

همچنین در بخش «ترویج خواندن»، سه گروه مورد تقدیر قرار می گیرند:

• افراد فعال در فضای مجازی و رسانه ها،
• گروه های مردمی و جهادی،
• نهادهایی که با بودجه عمومی فعالیت می کنند و در ترویج خواندن نقش دارند.

۶- حامیان کتابخانه ها

خیرین و حامیان کتابخانه ها، همواره نقشی اساسی در توسعه و پشتیبانی کتابخانه ها داشته اند. نشان هم خوان، فرصتی است برای قدردانی از این سرمایه گذاری های ارزشمند مادی و معنوی.

۷- نشان ویژه «کتابخانه ارزش آفرین»

بالاترین نشان هم خوان به کتابخانه ای تعلق می گیرد که در دو بُعد موفق باشد:

• کاربرمحوری: طراحی خدمات بر اساس نیاز کاربران،
• تأثیر اجتماعی: ایجاد اثر مثبت و پایدار در جامعه.

داوری

داوری این نشان بر عهده کتابداران سراسر کشور است. هر پرونده را دست کم پنج کتابدار بررسی می کند و در نهایت، هیئت ۹۹ نفره داوران، بهترین ها را انتخاب خواهد کرد.

در انتها مجددا یادآوری می کنم که نشان هم خوان، برای نخستین بار و بر اساس نقشه راه تحول کتابخانه های عمومی کشور طراحی شده است و اجرای آن در ۲۴ آبان، سرآغاز دوره ای نو در تعریف نقش کتابخانه عمومی در جامعه است. این نشان، صرفا ابزاری برای تقدیر نیست، بلکه مسیر آینده کتابخانه های عمومی را ترسیم کرده و چشم انداز رشد، اثرگذاری اجتماعی و پیوند عمیق تر کتابخانه با زندگی مردم را ارائه می دهد